Jubileusze w Kościele katolickim są wyjątkowymi okresami łaski, odnowy duchowej i odpuszczenia grzechów, obchodzonymi z wielką czcią przez wiernych na całym świecie. Tradycja roku jubileuszowego ma swoje korzenie w Starym Testamentu i spotkała się z niezwykle pozytywnym odzewem w Kościele katolickim. By rzucić nieco światła na jubileusz jako taki, to najpierw przybliżymy sobie głębsze znaczenie tegoż słowa.
Znaczenie słowa jubileusz
Wprawdzie słowo jubileusz posiada swoje korzenie w Starym Testamencie, ale ma tam nazwę hebrajską jôbēl, „róg barani”, która niewiele nam mówi. Nic więc dziwnego, że tłumacze Pisma Świętego na język łaciński zamienili ją na łacińskie iubilaeum, „jubileusz”. Św. Hieronim do słowa iubilaeum dodał jeszcze rzeczownik iubilum, „radosny okrzyk” i czasownik iubilare, „radować się”. Ta zamiana okazuje się być bardzo trafna, gdyż łacińska nazwa iubilaeum kryje w sobie ideę radości, świętowania, co doskonale odpowiada duchowi jubileuszu. Natomiast tłumacze Pisma Świętego na język grecki i syryjski oddali hebrajskie słowo jôbēl za pomocą synonimów: „odpuszczenie”, „darowanie”, „przebaczenie”, „powrót”, które również dobrze wyrażają znaczenie roku jubileuszowego. Skąd się wzięła owa kuriozalna hebrajska nazwa jôbēl, „róg barani”? Ano stąd, że u Izraelitów co 50 lat był ogłaszany rok jubileuszowy za pomocą trąb z rogów baranich. Trąby te były bardzo cenione za wydawanie głośnych dźwięków, toteż zwykle pełniły funkcję obwieszczania wiadomości.
Świętowanie jubileuszy w Izraelu
O świętowaniu jubileuszu w Starym Testamencie mówi 25. rozdział Księgi Kapłańskiej. Czytamy tam między innymi: „Policzysz sobie siedem lat szabasowych, to jest siedem razy po siedem lat, tak że czas siedmiu lat szabasowych będzie obejmował czterdzieści dziewięć lat. Dziesiątego dnia siódmego miesiąca zadmiesz w róg (…). Będziecie święcić pięćdziesiąty rok, obwieścicie wyzwolenie kraju dla wszystkich jego mieszkańców” (Kpł 25, 8-10). Jak widzimy, jest tu dokładnie wyznaczona pora zapoczątkowania obchodów: ma to być Jōm Kipur, Dzień Przebłagania, najświętszy dzień w kalendarzu żydowskim. Tego dnia dokonuje się przebłaganie Boga za grzechy i występki arcykapłana oraz całego Izraela, by w nowym roku można było godnie sprawować kult (Kpł 16, 1-34; 23, 26-32; Lb 29, 7-11). Podniosły charakter roku jubileuszowego obwieszcza w całym kraju dźwięk trąby (szofaru).
Fakt, że rok jubileuszowy rozpoczyna się w Dzień Przebłagania, zobowiązuje i uzdalnia do gruntownej odnowy indywidualnych i wspólnotowych więzi z Bogiem. Wyjątkowy czas niesie ze sobą określone zobowiązania moralne. Najbardziej charakterystyczną cechą jubileuszu, podobnie jak roku szabatowego, jest powszechne wyzwolenie wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób byli poddani i uzależnieni od innych. „Każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu (…). Jeżeli brat z powodu ubóstwa sprzeda się tobie… wtedy wyjdzie od ciebie razem ze swymi dziećmi i wróci do swojej rodziny, do posiadłości swoich przodków” (Kpł 25, 10b. 39-40). Jednym słowem, biblijny jubileusz jest postrzegany jako okazja do przywrócenia prawidłowej relacji z Bogiem, między ludźmi i z całym stworzeniem.
Historia jubileuszy w Kościele katolickim
W Ewangelii św. Łukasza, czytamy: „Przyszedł również do Nazaretu, gdzie się wychował. W dzień szabatu udał się swoim zwyczajem do synagogi i powstał, aby czytać. Podano Mu księgę proroka Izajasza. Rozwinąwszy księgę, znalazł miejsce, gdzie było napisane: «Duch Pański spoczywa na Mnie; ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym obwoływał rok łaski od Pana»” Powyższe słowa proroka Jezus odniósł do siebie, mówiąc: «Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli»” (Łk 4, 18-19.21; por. Iz 61, 1-2).
Właśnie to ewangeliczne wydarzenie oraz słowa Jezusa o „obwołaniu roku łaski od Pana” zainspirowały papieża Bonifacego VIII do świętowania w Kościele katolickim jubileuszu. I tak oto w 1300 r. ogłosił pierwszy jubileusz, który nazywano „Rokiem Świętym”. Jubileusz ten stał się wydarzeniem przełomowym. Przyciągnął do Rzymu tysiące pielgrzymów, oferując im możliwość uzyskania odpustów pod warunkiem spowiedzi i uczestnictwa w nabożeństwach. Papież, widząc jego duchowe i społeczne owoce, postanowił uczynić go stałym elementem w życia Kościoła.
Okres jego występowania zmieniał się na przestrzeni wieków. Chociaż papież Bonifacy zapowiedział, że będzie się on odbywał co 100 lat, jednakże wkrótce czas ten został skrócony do 50, a ostatecznie do 25 lat, aby każde pokolenie mogło doznać łaski „Roku Świętego” i uzyskać odpust zupełny. Jubileusze odgrywały bardzo ważną rolę w życiu Kościoła. Każdy z nich niósł ze sobą specyficzne przesłanie, odpowiadające potrzebom danej epoki. Tak na przykład Jubileusz 1575 roku, przypadł w okresie reformacji i był czasem umocnienia katolickiej tożsamości oraz odpowiedzi na wyzwania reformacyjne. Jubileusze stały się także okazją do budowania jedności wewnątrz Kościoła, wzmacniając więzi pomiędzy wiernymi a hierarchią kościelną.
Oprócz regularnych jubileuszy, Kościół katolicki od czasu do czasu ogłaszał nadzwyczajne jubileusze. Otóż papież Urban VI chcąc upamiętnić liczbę 33 lat życia Chrystusa ogłosił jubileusz w roku 1390 r. Gdy natomiast papież Pius XI chciał upamiętnić rocznicę Odkupienia, ogłosił jubileusz w 1933 r. Przykładem takiego jubileuszu jest także Rok Miłosierdzia, ogłoszony przez papieża Franciszka w 2015 roku. Nadzwyczajne jubileusze są okazją do skoncentrowania się na specyficznych aspektach życia duchowego, takich jak miłosierdzie, nawrócenie czy troska o ubogich. Są one również czasem, w którym Kościół odpowiada na współczesne wyzwania, starając się na nie odpowiedzieć w duchu Ewangelii i nauki Chrystusa Pana.
Rozwój tradycji jubileuszowej
Istotnym elementem każdego jubileuszu było otwieranie Drzwi Świętych w Bazylice św. Piotra na Watykanie oraz w czterech bazylikach papieskich poza murami Watykanu (w Arcybazylice św. Jana na Lateranie; w Bazylice Matki Bożej Większej; w Bazylice św. Pawła za Murami i w Bazylice św. Wawrzyńca za Murami), co symbolizowało przejście do nowego życia pełnego łaski.
Pielgrzymki zatem do Rzymu lub innych miejsc świętych stały się centralnym punktem jubileuszowego doświadczenia, pozwalając wiernym na zbliżenie się do Boga poprzez modlitwę i wspólnotę z innymi pielgrzymami. Do najważniejszych jubileuszy zalicza się niewątpliwie Wielki Jubileusz Roku 2000 oraz Roku Miłosierdzia 2015, który przyciągnął do Rzymu miliony pielgrzymów. Warto jeszcze podkreślić, że jubileusze są dobrą okazją do pogłębienia liturgicznej symboliki. Szczególną uwagę poświęca się przygotowaniu paramentów liturgicznych, które podkreślają wagę obchodów. Jednym słowem, z upływem lat jubileusze zaczęły odgrywać coraz to większą rolę, nie tylko w życiu religijnym, lecz także jako okazja do głoszenia uniwersalnych wartości chrześcijańskich.
Jubileusz 2025
Rok Jubileuszowy, który się rozpoczął posiada swój właściwy sobie wydźwięk. Otóż papież Franciszek zapowiadając go 11. lutego 2022 r. oznajmił: „Musimy podtrzymywać płomień nadziei, która została nam dana, i czynić wszystko, aby każdy odzyskał siłę i pewność, żeby patrzeć w przyszłość z otwartą duszą, ufnym sercem oraz dalekosiężnym myśleniem. Najbliższy Jubileusz będzie mógł znacznie przyczynić się do przywrócenia klimatu nadziei i ufności jako znak nowego odrodzenia, którego wszyscy pilnie potrzebujemy. Z tego względu wybrałem za jego hasło słowa: «Pielgrzymi nadziei»”. Nie zapominajmy o tym, że w czasie kiedy Papież zapowiadał ten Jubileusz, świat jeszcze dotkliwie odczuwał skutki pandemii Covid-19, która nawiedziła całą ludzkość.
Co należało by wiedzieć o obecnym Jubileuszu? Rozpoczął się on 24 grudnia 2024 r. otwarciem w Bazylice Watykańskiej Drzwi Świętych, a zakończy się 6 stycznia 2026 r. w uroczystość Objawienia Pańskiego. Było by wskazane udać się do Rzymu w pielgrzymce i przejść przez Drzwi Święte, które symbolizują Jezusa, mówiącego o sobie, że jest dla nas bramą. Stąd szczególna ranga Rzymu, Stolicy Apostolskiej. W odróżnieniu od ostatnich jubileuszy, tym razem Drzwi Święte zostały otwarte wyłącznie w Wiecznym Mieście: w Bazylice św. Piotra i w czterech bazylikach papieskich oraz w więzieniu Rebibbia.
Podstawowym warunkiem odpustu jest spowiedź sakramentalna. Stolica Apostolska przygotowała kalendarz Roku Świętego. Wyznaczono Jubileusze dla różnych kategorii wiernych: młodych, rodzin, katechetów, artystów, seminarzystów itd. Dla pątników przygotowano różne trasy pielgrzymkowe w samym Rzymie. Najbardziej zakorzeniona w tradycji Wiecznego Miasta jest trasa siedmiu kościołów. Liczy ona 25 km i obok 4 bazylik papieskich obejmuje również bazylikę św. Sebastiana (nad katakumbami) i Świętego Krzyża. Wyznaczono także trasę upamiętniającą cztery święte kobiety, doktorów Kościoła: św. Teresę z Avila, św. Katarzynę ze Sieny, św. Teresę od Dzieciątka Jezus i św. Hildegardę z Bingen.
Z Jubileuszu nie są wykluczeni ci, którzy nie mogą odbyć pielgrzymki do Rzymu czy do Ziemi Świętej. Mogą oni uczestniczyć w wydarzeniach organizowanych na szczeblu lokalnym i nawiedzać święte miejsca wyznaczone przez swego biskupa. Bieżące informacje o Roku Świętym są publikowane na polskiej stronie Vatican News (http://www.vaticannews.va/pl) i w watykańskich mediach społecznościowych jak również w Radiu Watykańskim i w miesięczniku L’Osservatore Romano. Dla bardziej owocnego przeżywania Jubileuszu 2025 warto sięgnąć po bullę Papieża Franciszka „Spes non confudit” ogłaszającą Jubileusz oraz Encyklikę Benedykta XVI „Spe salvi”, ponieważ tematem obecnego Jubileuszu jest nadzieja.
